دین یهود
واژه « یهودیگری» که در عهد جدید-انجیل (رساله پولس رسول به غلاطیان، باب اول، آیه13) به چشم میخورد، نخستین بار حدود یکصد سال پیش از مسیح در ادبیات یونانی-یهودی برای معرفی دین عبری ها به کار رفته شده است.
در نه دینی که دارای بنیانگذاری می باشند، دین یهودی قدیمی ترین آنها به حساب می آید. دین یهودی از میان سه دین بزرگ جهان که در تعلیم خود میگویند خدای متشخص، متعالی و خالق وجود دارد که سرتاسر عالم را خلق کرده وخدای عالمین محسوب می شود نیز از همه قدیمی تر است.
از تمایزات خاص دین یهودی یکی هم این است که پیروان این دین، برای مدت طولانیتر از آنچه در سرزمین ملی و اصلی خود-فلسطین زندگی کرده اند در بیرون از آنجا سرگردان بوده اند. با این وجود، علی رغم شکنجه وآزاری که بیش از هر گروه دینی دیگری در جهان بر آنها وارد آمده، خصایص عمده دینی و نژادی خویش را از دست نداده اند.
دین یهودی در طول تاریخ طولانی خود، دستخوش تحولات داخلی گوناگونی شده است و مثل تمام ادیان دیگر چیز های را قرض کرده و یا بیشتر از آن، قرض داده است. در واقع دین یهودی به منزلۀ سر منشأ و جد دو دین یزرگ پس از خود که در امر تبلیغ از همه ادیان فعالترند، مسیحت و اسلام، است. توحید اخلاقی بارترین خصیصه دین یهودی و اصلیترین سهم آن در تفکر دینی جهان است.
دین هندویی
دین هندویی، که شاید متعلق به 1500 سال پیش از مسیح باشد، قدیمی ترین دین متشکل زنده جهان است.
در میان ادیان جهان دین هندویی از نظر اعتقاد به نظام طبقاتی- اجتماعی کاست دینی منحصر به فرد است. در جامعه هند از نظر تاریخی چهار کاست یا طبقه وجود دارد که افراد متعلق به هر یک از آنها باید شغل موروثی پدران خود را داشته و از ازدواج با افراد طبقه دیگر، و یا حتی خوردن غذا سر میز آنها، خودداری کنند. این طبقات، به ترتیب اهمیت، عبارت اند از: برهمن ها، که طبقه روحانیون وعلمای دینی اند؛ کشاتریاها، که طبقه حکام و جنگجویان اند؛ وایشیه ها، که طبقه کشاورزان و صنعتگران اند؛ و در آخر شودراها، که طبقه پایین هند هستند.
نظام طبقاتی کاست تحت تأثیر تفکرات جدید به شدت در حال فرو ریختن است، به ویژه « نجس ها» ( نامی که گاندی روی حدود پنجاه میلیون نفر از افراد که خارج از طبقه یا بی طبقه خوانده می شدند گذاشت) که از نظر قانونی اساسی جدید هند غیر قانونی شناخته شده است.
دو دین تبشیری دیگر، اسلام ومسیحیت ، به طور روزافزونی تعدادی از هندوها را جذب کرده اند. حضور درصد بالای از افراد مسلمان در بعضی از مناطق هند به تقسیم آن سرزمین و تشکیل دولت پاکستان که یک حکومت اسلامی است، منجر شده است.
دین هندویی، از نظر سر سپردگی طرفداران، که ویژگی آنها تنوع عظیم و مبهم بودن اعتقادات مذهبی شان است، در میان ادیان جهان نقش برجسته ای دارد.
دین جاینی
دین جاینی یکی از ادیان شرقی است که چندان شناخته شده نیست. با این وجود در بین نظام های مذهبی و فلسفی سرزمین اصلی خود- هند جایگاه خاص و قابل توجهی دارد.
دین جاینی در میان آن دسته از ادیانی که توسط یک بنیانگذار خاص در هند به وجود آمده اند قدیمی ترین آنها به حساب می آید. همچنین این دین در خلال چند قرن متوالی، اولین کوشش سازمان یافته ای بود که زیر نظریک رهبر قدرت مند مذهبی سعی در رشد و ارتقای دین هندوی که قدیمی ترین دین خود جوش سرزمین هند به شمار می آمد، داشت.سی ودو سال بعد از دین جوینی دین بودایی به عنوان حرکت اصلاح گرایانه دیگری به سر برآورد. این هر دو دین، که از فروع و یا مشتقات دین هندویی هستند، نسبت به آداب قربانی کردن حیوانات و تقسیم بندی طبقات نظام کاست در دین هندویی، نگرشی آزادمنشانه و مبتنی بر عدم خشونت و محبت داشته اند.
دین جوینی در معماری و باستانی هند جایگاه مهمی دارند. تپه تاریخی « استوپا » ی جاینی که در ماتهورا به یادگار مانده دارای کتیبه ای است که تاریخ کتابت آن حدود آغاز مسیحیت است و در خود آن آمده که قدمت کتیبه چنان زیاد است که در واقع« توسط خدایان ساخته شده است». این بنای مذهبی که از آجر بنا شده، احتمالا « قدیمی ترین بنای ساخته شده هند است.
دین سیک
از نظر تاریخی، دین سیک در میان ادیان زنده جهان از همه متأخرتر است. از نظر جغرافیایی، دین سیک فقط در سرزمین هندوستان و درآنجا نیز تنها در ایالت پنجاب وجود دارد. با این حال، در مدت کمتر از دویست سال از تاریخ تأسیس آن، دامنۀ نفوذ این دین در مناطق شمالی هند و در جنوب در منطقه سیلان گسترش یافته بود.
از نظر سیاسی دین سیک، منهای دین یهود، تنها دین در تاریخ جهان است که باعث تولد یک ملت شده است. در تاریخ نیز محل عمده ی این دین بیشتر جنبۀ سیاسی داشته است تا مذهبی. در مورد این دین، مثل دین یهود، آنچه از میان رفته و خراب شده همان استقلال سیاسی است، و الا از نظر دینی و یا از هر جهت دیگری، این مردم با توان وتشخص قابل ملاحظه ای به حیا خود ادامه داده اند.
از نظر ساختمان ومعماری، معبد مرکزی دین سیک که به نام« معبد طلای» مشهور است و در « استخر بقا » در آرمیتسار قرار دارد.
از لحاظ تفکر الهی هیچ نکته برجسته ای در دین سیک وجود ندارد. این دین به عنوان کوششی آگاهانه در زمینه هماهنگ کردن دو دین بسیار قوی وقدرتمند هند که رقیب یکدیگر بودند، یعنی ادیان هندویی واسلام، ظهور کرد. این پدیده در بین ادیان زنده جهان مبین ترکیب خاصی از توحید اسلامی که سرسختانه مخالف بت پرستی است، با وحدت وجود ابهام آمیز و عرفانی دین هندویی ، با گریش چشم گیر آن به سمت بت پرستی است. این ترکیب و امتزاج در اثر تجربۀ دینی شخص نانک و نفوذ مستمر او که با مارتین لوتر- شخص دینی دیگری که در اروپا می زیست- معاصر بود، به دست آمد.
دین تائویی
بر حسب منابع تاریخی پیشین چین، دین تائو « تائوئیسم» حداقل از لحاظ جنبه های فلسفی آن، از دین کنفوسیوسی قدیمی تر است. اما این سوال مطرح شده که آیا تائوئسیم اولیه اصلا یک دین بوده و یا اینکه صرفا یک مکتب فلسفی بوده است؟ اولین استاد زبان وادبیات چینی در دانشگاه آکسفورد انگلستان، با عنایت به متون اولیه این دین اعلام داشت:
« در کتاب تائویه کینگ که به شش قرن پیش از میلاد تعلق دارد، حتی یک کلمه وجود ندارد که برخرافه پرستی و مذهب دلالت نماید »
شاید هم، آن طور که یکی دیگر از چین شناسان مشهور اروپای اعلام داشته ، دین تائوی تا حدود زمان سلطنت سلسله هان در چین، کمی پیش از آغاز مسیحیت ، هنوز به صورت یک دین شکل نگرفته بوده است.
دین تائوی، از ابتدای قرن اول مسیحی یا همین اواخر دارای آنچه اشتباها پاپ خوانده می شود شده است. به طور صحیح تر وی یک معلم آسمانی و از اعقاب چانگ لینگ، بنیانگذار مشهور به اصطلاح تائوئیسم دینی بوده است. وی هرگز قدرت پاپ را نداشته و بلکه بیشتر به صورت نگهبان مجموعه ای از معارف بوده است تا یک رهبر روحانی و یا اختیار دار اصول اخلاقی.
اکنون مدت طولانی است که دین تائوی به تدریج رو به افول کذاشته است، به نحوی که بسیاری از افراد آن را عملا یک دین مرده به حساب می آورند. اگر هم تا به امروز کاملا از میان نرفته باشد به هر حال شانس اینکه دوباره به صحنه باز گردد بسیار کم است.
